ఏ పూజ చేసినా, ఏ కార్యం తలపెట్టినా ఎలాంటి విఘ్నాలు కలగకుండా చూడాలని మొదట గణపతిని పూజిస్తారు. మట్టి గణపయ్యలకు ప్రాణం పోసే అక్కడి కళాకారులకు కష్టాలు తప్పడం లేదు. మట్టి విగ్రహాల తయారీ వారి ఆకలిని తీర్చడం లేదు. సంప్రదాయ వృత్తిలో కొనసాగలేక కష్టాల నుంచి బయటపడలేక వలసబాటపడుతున్నారు. తూర్పు గోదావరి జిల్లా గాడిలంక గ్రామం. మట్టి వినాయక విగ్రహాల తయారీకి ఈ ఊరు ప్రసిద్ధి. బంకమట్టితో వినాయకుడి ప్రతిమలు అందంగా తీర్చిదిద్దడంలో ఇక్కడి కళాకారులు సిద్దహస్తులు.

తెలుగు రాష్ట్రాల ప్రజలు ఇప్పటికీ మట్టి గణపయ్య విగ్రహాల కోసం దూరభారాల కోర్చి గాడిలంకకు వస్తున్నారంటే ఈ ఊళ్లోని కళాకారుల ప్రతిభ ఏ పాటిదో అర్థమవుతోంది. తరతరాలుగా ఇదే వృత్తిపై ఆధారపడ్డ వీరికి మనుగడకోసం పోరాటం చేయాల్సిన దుస్థితి ఏర్పడింది. మట్టి విగ్రహాలకు రానురాను ఆదరణ తగ్గిపోవడంతో పూలు అమ్మిన చోటే కట్టెలు అమ్మాల్సిన పరిస్థితి నెలకొంది. ముడి సరుకుల పెట్టుబడి పెరగడం రాబడి తగ్గిపోవడం తయారీదారులకు భారంగా మారింది. ప్లాస్టర్‌ ఆఫ్‌ ప్యారిస్‌, మిరుమిట్లు గొలిపే రంగులతో చేసిన వినాయకుడి విగ్రహాలవైపు ప్రజలు మొగ్గుచూపుతున్నారు. మరోవైపు ముడిసరుకుల భారం పెరగడంతో ఎంతో మంది కళాకారులు పక్క రాష్ట్రాలకు వలస పోతున్నారు.

ఉన్న కొద్ది మంది కూడా చేసిన కష్టానికి తగిన ప్రతిఫలం దక్కడం లేదని వాపోతున్నారు. ఇప్పటికైనా ప్రభుత్వం స్పందించి తమకు ప్రోత్సాహం అందించి ఆదుకోవాలని గాడిలంక కళాకారులు కోరుతున్నారు. బంకమట్టి తొక్కే మిషన్లు ఉచితంగా సరఫరా చేయాలని విజ్ఞప్తి చేస్తున్నారు. లేనిపక్షంలో మట్టివిగ్రహాలకు ప్రసిద్ధి గాంచిన గాడిలంకలో ఆ వృత్తి కనుమరుగయ్యే పరిస్థితి ఉందని చెబుతున్నారు. కాగా, హైదరాబాద్‌ నగరంలోని ధూల్‌పేట్‌ పేరు వింటే అందరికీ గుర్తుకు వచ్చేది గుడుంబా తయారీ. గుడుంబా డాన్‌లు మాత్రమే. కానీ ఇదంతా నాణానికి ఒకవైపు మాత్రమే. రెండో వైపు అనేక విషాదకర ఉదంతాలు ఉంటాయని చాలా మందికి తెలియని విషయం.

వినాయక విగ్రహాల తయారీదారులను కదిపితే వారు పడే బాధలు తెలుస్తాయి. గణేష్‌ విగ్రహాల తయారీ కోసం ఇక్కడి కళాకారులు వడ్డీ వ్యాపారుల నుంచి తీసుకున్న లక్షలాది రూపాయల అప్పులను తీర్చ లేక నానా ఇక్కట్లు పడుతున్న వైనం అందరిని కలచి వేస్తోంది. మరోవైపు, వేలాది విగ్రహాలు అమ్ముడు పోకుండా మిగలడం తయారీదారుల పాలిట శాపంగా మారుతోంది. మరోవైపు వడ్డీ వ్యాపారులు కళాకారులను జలగల్లా వడ్డీలు, అసలు కోసం పీడిస్తున్నారు. తమను ఆదుకోవాలని కళాకారులను బ్యాంకులను ఎన్నో ఏళ్లుగా కోరుతున్నా ప్రయోజనం కనిపించడం లేదు. ఎవరూ పట్టించుకోక పోవడంతో ప్రతియేటా విగ్రహాల తయారీదారుల కష్టార్జితాన్ని వడ్డీ వ్యాపారులు ఎగరేసుకు పోతున్నారు.

మరోవైపు వడ్డీ వ్యాపారుల భరతం పడతామంటున్న పోలీసులు ధూల్‌పేట్‌ కళాకారుల గోడును పట్టించుకుంటే బాగుంటుందని అక్కడి స్థానిక ప్రజలు చెబుతున్నారు. దూల్‌పేట్‌ వినాయక విగ్రహాలు, గాలి పటాలు, రాఖీల తయారీకి ప్రసిద్దిగాంచిన విషయం చాలా తక్కువ మందికి మాత్రమే తెలుసు. ఇక్కడి గుడుంబా స్థావరాలు, గుడుంబా డాన్‌ల హల్‌చల్‌ ముందు విగ్రహాలు, గాలి పటాలు, రాఖీల తయారీకి అంతగా పేరు రాలేదని చెప్పాలి. అయితే గాలి పటాలు, రాఖీలకన్నా విగ్రహాల తయారీలో ఇక్కడి కళాకారులది అందె వేసిన చేయి అని చెప్పాలి. దేశంలోని పలు ప్రాంతాలకు ఇక్కడి నుంచే విగ్రహాలు, గాలి పటాలు, రాఖీలు వెళుతుంటాయి.

ఇప్పుడు వినాయక విగ్రహాలు చాలాచోట్ల తయారవుతున్నా, ధూల్‌పేట్‌లో ప్రాణం పోసుకునే విగ్రహాలకు ఉన్న పేరే వేరు. పొరుగు రాష్ట్రాలైన మహారాష్ట్ర, ఒడిషా, తమిళనాడు, కర్నాటకల నుంచి అనేక మంది ఇక్కడకు వచ్చి వినాయక విగ్రహాలను తీసుకువెళుతుంటారంటే అది ధూల్‌పేట్‌ ఘనతగానే చెప్పాలి. ఇక్కడ ఏటా చిన్నా చితకా విగ్రహాలతో పాటు పెద్దవి కూడా ఐదు లక్షలకు పైగానే తయారవుతుంటాయని అంచనా. ఇందులో మూడు లక్షల విగ్రహాల వరకు హైదరాబాద్‌తో పాటు పొరుగు జిల్లాల వారు తీసుకుపోతుంటే మిగతావి ఇతర ప్రాంతాల వారు కొనుగోలు చేస్తుంటారు. ఇది ధూల్‌పేట్‌లో వినాయక విగ్రహాల వెనుక ఉన్న చరిత్ర.

అయితే ఈ విగ్రహాల తయారీ కోసం వేలాది మంది కళాకారులు మూడు నెలల ముందు నుంచే నిద్రాహారాలు మాని భక్తితో కష్టపడుతుంటారు. లక్షల్లో విగ్రహాలు తయారుచేస్తున్నా కూడా ఒక్కో భారీ విగ్రహం వేలల్లోనే అమ్ముడవుతుంటుంది. ఒక్కోసారి లాభం కూడా లేకుండానే అసలు ఖర్చుపెట్టినదానికి వస్తే చాలనుకుని తక్కువ రేటుకే అమ్మిన సందర్భాలూ కోకొల్లలు. ధూల్‌పేట్‌ విషయానికి వచ్చేసరికి ఎవరూ ఏమీ చేయలేని పరిస్థితి నెలకొంది. ఇకనైనా ధూల్‌పేట్‌ కళాకారులను ప్రభుత్వం ఆదుకోవాల్సిన అవసరం ఎంతైనా వుందనడంలో ఎలాంటి సందేహం లేదు. కళాకారులను జలగల్లా పీడిస్తున్న వడ్డీ వ్యాపారులపై పోలీసులు కఠిన చర్యలు తీసుకోవాలని ప్రజలు కోరుతున్నారు.

విగ్రహాల తయారీకి ఇంత కష్టపడుతున్న కళాకారుల వద్ద డబ్బులు లేకపోవడంతో వడ్డీ వ్యాపారులను ఆశ్రయిస్తుంటారు. ఇదే అదనుగా వడ్డీ వ్యాపారులు కూడా కళాకారుల జీవితాలతో ఆడుకుంటున్నారు. ప్రతియేటా విగ్రహాల తయారీకి కళాకారులు పది నుంచి 20 రూపాయల వడ్డీకి పది లక్షల రూపాయల నుంచి పాతిక లక్షల రూపాయల వరకు అప్పులు తీసుకోవడం బహిరంగ రహస్యమే. కేవలం రెండు నెలల కాలం పాటు కొనసాగే వ్యాపారం కావడంతో వ్యాపారులు ఇంత ఎక్కువ మొత్తంలో వడ్డీని వసూలు చేస్తుంటారు. వడ్డీ వ్యాపారుల నుంచి భారీగా అప్పులు తీసుకుంటున్న కళాకారులు విగ్రహాలు అనుకున్న ధరలకు అన్ని అమ్మకం జరిగితే ఎంతో కొంత లాభపడతారు.

ఒకవేళ విగ్రహాలు మిగిలిపోయినా, అనుకున్న ధరలకు అమ్ముడు పోకున్నా పరిస్థితి అంతే సంగతులు. గడచిన కొన్నేళ్లుగా ధూల్‌పేట్‌లో పెద్ద సంఖ్యలో విగ్రహాలు అమ్ముడు పోకమిగిలిపోతున్నాయి. ఈ కారణంగా కళాకారులకు అప్పుల బాధ తప్పడం లేదు. మిగిలిపోయిన విగ్రహాలను ఏమీ చేసుకోలేని పరిస్థితి. వీటిని వచ్చే ఏడు మళ్లీ విక్రయించే అవకాశం వుండదు. దీంతో కళాకారులు చేసేది లేక వడ్డీ వ్యాపారులకు తమ కష్టార్జితంతో పాటు ఇంట్లోని వస్తువులను కూడా అమ్ముకుని అప్పులు చెల్లించాల్సిన పరిస్థితి ఏర్పడుతున్నదంటే అతిశయోక్తి కాదు. గడచిన ఏడాది కళాకారులకు షుమారు రూ.25 కోట్ల రూపాయల అప్పులు మిగిలాయంటే, వారి దయనీయ పరిస్థితిని ఊహించుకోవచ్చు.

ఉత్సవాలు మొదలైన రోజు అర్థరాత్రి వరకు విగ్రహాలకు డిమాండ్‌ ఉంటుంది. ఆ తర్వాత మిగిలిపోయిన వాటికి పెద్దగా డిమాండ్‌ ఉండదు. ఉత్సవాలు మొదలైన మరుసటి రోజు నుంచి వీటిని సగం ధరకు ఇస్తామన్నా కొనేవారుండరు. దీంతో చేసేది లేక కళాకారులు వాటిని తమ ఇళ్లలో లేదా రోడ్డు పక్కన ఉంచేస్తారు. ధూల్‌పేట్‌లో చాలాచోట్ల అమ్ముడుపోని విగ్రహాలు కనిపిస్తుంటాయి. మరోవైపు విగ్రహాల తయారీ కోసం వడ్డీ వ్యాపారుల నుంచి అప్పులు చేసిన కళాకారులు వాటిని ఎలా తీర్చాలో తెలియక నానా ఇక్కట్లు పడుతున్నారు. వ్యాపారులు మాత్రం తమ వడ్డీ, అసలు కోసం కళాకారులను నిత్యం పీక్కు తింటూనే ఉంటారు.

కాగా, ధూల్‌పేట్‌లో కళాకారులను పీక్కు తింటున్న వడ్డీ వ్యాపారుల ఆగడాలను నిలువరించేందుకు జాతీయ బ్యాంకులు ముందుకు రావాలని ఇక్కడి ప్రజలు కోరు తున్నా, అధికారులు ముందుకు రావడం లేదు. ఆఖరుకు ప్రతిదానికి మేమున్నామనే ప్రజా ప్రతినిధులు సైతం వడ్డీ వ్యాపారులకు కొమ్ము కాయడం విశేషం. వ్యాపారులు ఇచ్చే మామూళ్లకు ప్రజా ప్రతినిధులు దాసోహం అవడంతో కళాకారులు బిచ్చమెత్తుకునే స్థితికి చేరుకున్నారు. ధూల్‌పేట్‌ పేరు వినగానే అందరికీ ముందుగా స్ఫురించేది గుడుంబా. గుడుంబా తయారీ, సరఫరా, విక్రయానికి ప్రసిద్ధి చెందిందీ ప్రాంతం. లోథ్‌ క్షత్రియులు గుడుం బాను తయారుచేస్తూ స్థానికంగా విక్రయిం చడంతోపాటు జంట నగరాలకు, శివారు ప్రాంతాలు, సమీప జిల్లాలకు సరఫరా చేస్తుంటారు. లోథ్‌ క్షత్రియుల్లో గుడుంబా తయారీ కాకుండా వినాయక, దుర్గాదేవి విగ్రహాలతోపాటు మట్టి ప్రతిమలు, పతంగుల తయారీలో నిష్ణాతులైన గొప్ప కళాకారులూ ఉన్నారు. వీరు తయారుచేసే కళాఖండాల్లో కళాత్మక ఉట్టిపడుతుంది.

వీరి చేతుల్లో రూపుదిద్దుకున్న విగ్రహాలతోపాటు మట్టి ప్రతిమలు, పతంగులకు జంటనగరాలతో పాటు, రాష్ట్రం, దేశ, విదేశాల్లో సైతం డిమాండ్‌ ఉంది. 200 ఏళ్ల క్రితం నిజాం హయాంలో ఉత్తర్‌ప్రదేశ్‌ రాష్ట్రం నుంచి నగరానికి వలస వచ్చిన లోథ్‌క్షత్రియులు ధూల్‌పేట్‌లో స్థిరపడ్డారు. నిజాం నిరంకుశ పాలకులకు వ్యతిరేకంగా వీరు వీర వనిత రాణి అవంతీబాయితోసహా పోరాడారు. ప్రతి ఏడాది వీరు ఏప్రిల్‌ నెల నుంచి జనవరి నెల వరకు వినాయక, దుర్గామాత విగ్రహాలు, మట్టి ప్రతిమలు, పతంగుల తయారీలో నిమగ్నమవుతారు. వీరి చేతుల్లో వివిధ రూపాల్లో వినాయక విగ్రహాలు రూపుదిద్దుకుంటాయి. విగ్రహాలను తీర్చిదిద్ది రంగులు, చమ్‌కీ తదితర అద్దకాలతో వాటికి ప్రాణం పోస్తారు.

దశా వతారాలను ఒకే విగ్రహంలో అమర్చడం ధూల్‌పేట్‌ వినాయక విగ్రహాల కళాకారుల కళా నైపుణ్యానికి నిరద్శనం. ధూల్‌పేట్‌ కళాకారులు విగ్రహాలను బంకమన్ను, సున్నం, ప్లాస్టర్‌ ఆఫ్‌ పారిస్‌, కొబ్బరిపీచు, కాలుష్య రహిత రంగులతో రెండు అడుగల ఎత్తు నుంచి 25 అడుగుల వరకు తయారుచేస్తారు. వీరు వినాయక విగ్రహాలను చవితి పండుగకు ఒక నెల ముందు నుంచి, దుర్గామాత విగ్రహాలను వినాయక చవితి పండుగ తర్వాత నుంచి ధూల్‌పేట్‌ పరిసర ప్రాంతాల్లో విక్రయిస్తారు.